آشنایی با 10 عارضه داروهای کورتونی

این مسئله تا جایی پیش رفته که دگزامتازون (نوعی کورتون) تزریقی شایع‌ترین داروی تجویزی در کل نسخ دارویی کشور است و کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی وزارت بهداشت معتقد است که این میزان تجویز دگزامتازون با جمعیت کشور و وضعیت اپیدمیولوژیک بیماری همخوانی ندارد.

اما این داروهای محبوب می‌توانند عوارض جانبی زیادی داشته باشند. عوارض داروهای کورتونی به میزان و مدت مصرف آنها بستگی دارد؛هرچه مقدار و مدت درمان بیشتر باشد عوارض آن بیشتر خواهد بود. در زیر برخی از عوارض این داروها آورده شده است. توجه داشته باشید پزشکان با توجه به منابع و زیان‌های دارو تصمیم به تجویز آن می‌گیرند.

به گفته دکتر شیبانی، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، مصرف دارو در کشور بی‌رویه نیست بلکه غیرمنطقی است. بر این اساس تقویت بخش بررسی و کنترل نسخ پزشکان از جمله برنامه‌های معاونت غذا و دارو در این زمینه است. به این ترتیب به‌دنبال بررسی نسخ، با موارد خارج از عرف برخورد می‌شود که این علاوه بر آنکه به رعایت پزشکان در تجویز دارو منجر می‌شود، مردم نیز دارو را بجا مصرف می‌کنند.

وی مسکن‌ها از جمله استامینوفن و استامینوفن کدئین، آنتی‌بیوتیک‌ها به‌ویژه آموکسی‌سیلین و برخی از داروهای کورتونی را در رده 10‌قلم داروی پرمصرف کشور عنوان کرد و گفت: باعث تأسف است که دارویی مانند دگزامتازون در رده 10 قلم داروی پرمصرف کشور است. همچنین مصرف غیرمنطقی آنتی‌بیوتیک‌ها سبب ایجاد مقاومت دارویی شده و برخی بیماران، به درمان با این دارو پاسخ نمی‌دهند. این 10قلم داروی پرمصرف کشور که عمدتا   مسکن‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و کورتون‌ها هستند از نظر ریالی رقم بسیار بالایی را شامل می‌شوند، بنابراین علاوه بر لزوم مراقبت پزشکان در تجویز دارو، لازم است که مردم نیز به راحتی هر دارویی را مصرف نکنند.

عارضه‌های داروهای کورتون

1- پوکی استخوان: کورتون مانع فعالیت سلول‌هایی می‌شود که در استخوان‌سازی‌ و رسوب کلسیم در استخوان‌ها نقش دارند. از سوی دیگر از جذب کلسیم در روده جلوگیری می‌کند، در نتیجه کلسیم از استخوان‌ها برداشته می‌شود و به درون خون راه می‌یابد. این دو فرایند موجب پوکی‌استخوان می‌شود. در افرادی که از این داروها استفاده می‌کنند لازم است برای پیشگیری از بروز عوارض، مصرف لبنیات را در رژیم غذایی خود بگنجانند و درصورت نیاز از مکمل‌های کلسیم هم استفاده کنند.

2- چاقی:  افزایش بی‌رویه اشتها از دیگر عارضه‌های جانبی کورتون است و به همین دلیل به کسانی که تحت درمان با کورتون قرار دارند توصیه می‌شود که غذاهای کم کالری مصرف کنند.

3- تورم: کورتون‌ها اغلب موجب دفع پتاسیم و جذب سدیم می‌شوند. مصرف نمک سدیم در این بیماران می‌تواند موجب تورم شدید شود. رژیم غذایی چنین فردی باید در حد امکان بدون نمک طعام باشد.

4- مشکلات چشمی: مصرف طولانی کورتون احتمال ابتلا به آب مروارید و گلوکوم (آب‌سیاه) را نیز زیاد می‌کند.

5- اختلال حافظه: مطالعات جدید نشان داده است با مصرف کورتون فعالیت‌های مربوط به حافظه دراز مدت مانند استعداد یادگیری، یادآوری سریع و یادآوری با تاخیر کاهش می‌یابد. بیشتر این فعالیت‌ها در طول 10 روز بعد از قطع دارو به حالت اول برمی‌گردد. اگر چه زمان بیشتری به‌طول می‌انجامد تا یادآوری سریع به حالت عادی برگردد.

6- قرمزی پوست: استفاده از پمادهای حاوی کورتون شاید به سرعت التهابات پوستی را درمان کند اما استفاده طولانی از آن موجب قرمزی پوست می‌شود. استفاده طولانی مدت از کورتون باعث نازک شدن پوست و گشاد شدن رگ‌های زیرپوست می‌شود که پیامد آن قرمزی پوست است.

عضو انجمن متخصصان پوست ایران گفت: مصرف طولانی‌مدت داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند مانند داروهای کورتونی باعث بروز قارچ پا می‌شود.

اکرم انصار افزود: قارچ‌ها برای رشد و زندگی به گرما و رطوبت نیاز دارند به همین دلیل اگر مراقب بهداشت پاهایمان به‌خصوص در فصل گرما نباشیم، قارچ‌ها لای انگشتان یا گوشه‌های ناخن‌های پا رشد می‌کنند. وی گفت: قارچ‌ها در تمام مکان‌ها به‌خصوص در مکان‌های گرم و مرطوب مانند کف سالن‌های ورزشی، رختکن، داخل کفش و جوراب رشد پیدا می‌کنند.

وی افزود: قارچ پا می‌تواند باعث کلفت شدن، ترد و شکننده و تغییر رنگ ناخن‌های پا شود و پوست لای انگشتان پا خراش پیدا کند. انصار گفت: اگر یکی از اعضای خانواده دچار قارچ‌های پوست پا باشد، این بیماری‌های قارچی خیلی آسان به دیگر اعضای خانواده منتقل می‌شود چون اعضای خانواده روی یک فرش راه می‌روند، در حمام و دستشویی از دمپایی‌های مشترکی استفاده می‌کنند یا رختخواب مشترکی دارند. وی اضافه کرد: مهم‌ترین علت ابتلا به قارچ، عدم‌رعایت بهداشت است و مواد شوینده مانند صابون‌ها و شامپوها تمام شرایط زیستی برای قارچ‌ها را از بین می‌برند و افرادی که استحمام مرتب نداشته باشند و ضمن فعالیت‌های شغلی و ورزشی دچار تعریق شوند، امکان ابتلا به این قارچ‌ها را پیدا می‌کنند.

انصار افزود: عامل دیگر برای ابتلا به قارچ‌های بیماری‌زا، کاهش قدرت دفاعی بدن است و افرادی که بیماری‌های ضعیف‌کننده و مزمن دارند با مصرف طولانی مدت داروهایی که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند مانند داروهای کورتونی و از این قبیل با کوچک‌ترین غفلت از بهداشت شخصی ممکن است به بیماری‌های قارچی پوست، مو و ناخن‌ها مبتلا شوند.

عضو انجمن متخصصان پوست ایران افزود: برای پیشگیری از این عوارض پوستی توجه به رعایت اصول بهداشتی دارای اهمیت خاصی است که استحمام روزانه و توجه به رژیم‌غذایی صحیح و مناسب سن، اجتناب از پوشیدن لباس‌هایی با الیاف مصنوعی، پیشگیری از خستگی جسمی و روحی، پرداختن به ورزش و تفریح در هوای پاک و دور از آلودگی‌های شهر و اجتناب از پوشیدن کفش‌های تنگ و نوک باریک از آن جمله است.

7- یکی از عوارض استفاده زیاد از کورتون‌ها افزایش میزان چربی است. این حالت به علاوه تورم بدن باعث پُف‌کردن فرد شده و علامتی به نام صورت ماه ایجاد می‌کند. البته صورت از لحاظ زیبایی مثل ماه نمی‌شود بلکه مثل ماه گرد می‌شود.

8- استفاده مکرر از کورتون باعث تحلیل رفتن عضلات می‌شود. به‌دلیل تخریب پروتئین‌های بدن، پروتئین غذایی فرد باید حتی‌الامکان بالا باشد. یک فوق تخصص بیماری‌های ریه نیز درخصوص عوارض داروهای کورتونی گفت: تجویز داروهای کورتونی به‌منظور درمان آسم کودکان موجب تاخیر در رشد کودک می‌شود.

دکتر کاظم آملی،  متخصص ریه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرد: بیماری‌های ریوی به‌ویژه آسم در رشد کودک تأثیر منفی داشته و کودکانی که مبتلا به آسم هستند رشد کمتری نسبت به سایر کودکان دارند. بنابراین استفاده از داروهای کورتونی می‌تواند باعث کوتاه‌تر‌شدن قد کودک شود.

9- استفاده از مقادیر بالای کورتون موجب افزایش احتمال نوع خاصی از بی‌نظمی ضربان قلب که یکی از عوامل اصلی سکته مغزی است، می‌شود.

10- علاوه بر اینها استفاده از کورتون می‌تواند موجب سردرد، سرگیجه، عصبانیت، افسردگی،‌ هیجان‌پذیری، اختلال‌خواب، جوش غرور، رشد موهای زائد، ناراحتی معده، افزایش فشار خون، تاخیر در بهبود بیماری‌های عفونی و زخم‌ها، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبودشدگی غیرطبیعی و اختلال در قاعدگی زنان نیز بشود.

دکتر شادنیا، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: داروهای کورتونی در اشکال مختلف تزریقی، قرص‌های خوراکی، اشکال موضعی پماد چشمی، پماد داخل گوش، پماد جلدی و اسپری‌های استنشاقی استفاده می‌شود.

 وی درباره موارد استفاده داروهای کورتونی گفت: یکی از داروهای انتخابی برای آسم داروهای کورتونی است که به‌صورت قرص یا اسپری و در موارد حمله، اشکال تزریقی آن تجویز می‌شود.

این داروساز همچنین ادامه داد: یکی دیگر از کاربردهای داروهای کورتونی در افرادی است که به‌دنبال تزریق پنی‌سیلین دچار واکنش حساسیتی ناگهانی می‌شوند. وی در مورد دیگر کاربرد داروهای کورتونی به استفاده از آنها در درمان نارسایی غده آدرنال (فوق کلیوی) در زمانی که کورتون در بدن ترشح نمی‌شود، اشاره کرد. دکتر شادنیا درخصوص عوارض داروهای کورتونی گفت: عوارض این داروها را باید زمانی مدنظر داشت که به‌صورت خودسرانه استفاده شود، مثلا بعضی افراد برای افزایش وزن از ترکیبات کورتون‌دار استفاده می‌کنند که این داروها در آنها باعث احتباس آب و نمک در بدن شده و در نتیجه افزایش وزن را موجب می‌شود. وی همچنین افزود: مصرف خودسرانه داروهای کورتونی باعث افزایش فشار خون، سرکوب تولید کورتون طبیعی در بدن و بروز عوارض استخوانی و در بیماران دیابتی باعث افزایش قند خون می‌شود.